Lustrum Spieghelavonden
op gepaste wijze ingeluid
BUSSUM - Alweer vijf jaar lang vormt de Spieghelkerk het decor voor de inmiddels beroemde Spieghelavonden. De allereerste editie, op 14 januari 2010, was in handen van de Bussumer Herman Pleij. Daarna volgden vele succesvolle edities. Het eerste lustrum wordt gevierd op 25 september en opnieuw is Pleij te gast.
door Yvette Geerts
Herman Pleij is emeritus hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde en geeft een lezing met de veelbelovende titel: 'The Dutch Uncle'. Dat betekent vrij vertaald: de botte Hollander, een begrip dat stamt uit de late middeleeuwen. Het werd en wordt in het buitenland vaak gebruikt ten aanzien van Nederlanders. Pleij: "Zelfs Erasmus, de man van het relativeren, werd door al zijn vijanden uitgemaakt voor botte Hollander. Nu zien we in Erasmus een vrije denker, de grootste filosoof ooit." Pleij gaat tijdens zijn lezing in op de oorsprong van dit begrip.
Als historicus heeft Herman Pleij talloze publicaties op zijn naam staan, onder meer essays die hij schreef voor De Volkskrant en later ook voor het NRC en de Haagse Post. Ook wordt hij vaak gevraagd voor het leveren van historisch commentaar bij belangwekkende nationale gebeurtenissen. Zijn kennis en interesse liggen uiteraard bij het verleden. Tijdens de lezing The Dutch Uncle trekt hij met de nodige humor en zelfspot ten aanzien van de Nederlandse samenleving de lijn vanuit het verleden door naar het heden. "Want ook in het heden duikt het begrip 'de botte Hollander' weer op", aldus Pleij. De avond wordt muzikaal opgeluisterd door het Wiener Blazers Ensemble, samengesteld uit leden van Holland Symfonia, het orkest van het Nationale Ballet en de Nederlands Danstheater. Het orkest speelt per seizoen ruim 100 voorstellingen in het Muziektheater Amsterdam.
Actualiteit
Pleij gebruikt tijdens zijn lezing verschillende aansprekende voorbeelden om de link tussen verleden en heden te leggen. "Wij worden gezien als de natie die met opgeheven vinger uitlegt dat de wereld het fout doet. Op handelsmissies en ook tijdens officiële staatsbezoeken van het koninklijk paar: altijd 'moeten' wij de mensenrechten aan de kaak stellen." Pleij ziet dat vanuit het buitenland nu hard wordt teruggeslagen. "Kijk naar de discussies rondom Zwarte Piet, abortus en de pedofielenvereniging. We hebben dat over onszelf afgeroepen", betoogt Pleij. "In het midden van de 19e eeuw hebben we onszelf uitgeroepen tot 'geweten van de wereld'. En ja, we zijn ook een wereldmacht geweest, we waren rond 1500 de grootste vrachtvervoerder van Europa en in 1579 waren we de eerste staat die godsdienstvrijheid instelde. En kijk naar de huidige markt: de tv-formats, musicals, noem maar op, wij zijn daarin testmarkt voor de rest van de wereld."
De middeleeuwse teksten waren doorspekt met normen en waarden met ook veel verhalen over leven en dood. Bij het bestuderen van die oude teksten viel het Pleij op dat veel van de waarden en normen ook nu nog te herkennen zijn. Pleij: "De Nederlandse samenleving kenmerkt zich door de eeuwen heen door 'gelijkheid', het tutoyeren bijvoorbeeld is daar een rechtstreeks uitvloeisel van." De rode draad in onze collectieve mentaliteit is volgens Plei jde problematische relatie die Nederlanders hebben met hun collectieve verleden. "Het Oranjegevoel, het poldermodel en ga zo maar door, wij Nederlanders doen niet zo aan heldenverering. Verbeelding wordt in Nederland gelijk gesteld aan arrogantie."
Een grappig voorbeeld dat Pleij aanhaalt spreekt boekdelen. "In het buitenland wordt het nationale verleden, denk aan Quatorze Juillet (nationale Franse feestdag) en Independence Day (Onafhankelijkheidsdag in Amerika), gekoesterd en staatshelden en wetenschappers worden op handen gedragen. Je ziet in landen als Frankrijk, Engeland en België, vooral in de buurt van regeringscentra, veel van dergelijke heldenverering in de vorm van beelden en monumenten. In Nederland tref je dat nauwelijks aan, wij willen onze helden vooral als heel normaal neerzetten. Neem Willem van Oranje, zelfs die wordt geroemd met de titel 'Vader des Vaderlands'. Het beeld van koning Willem de Tweede aan het Binnenhof is ook zo'n voorbeeld: een klassiek beeld op een enorme sokkel. Mijn buitenlandse vrienden moeten dat beeld van mij verplicht bekijken." Pleij glimlacht even voor hij vervolgt: "Op die enorme sokkel staat in mooi gegraveerde letters dat dit beeld een replica is en het origineel in Tilburg staat. Typisch Nederlands om dat zo te doen."
Maar het is niet alleen maar kommer en kwel. Pleij ziet ook de positieve kant in van het 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg'-principe. "De Nederlandse samenleving kenmerkt zich door veel deelname en een weinig hiërarchisch gevormde samenleving. Iedereen trekt zijn bek over alles open. Er zijn talloze praatprogramma's op radio en televisie en we zijn koploper als het gaat om ingezonden brieven in kranten." Het poldermodel ten voeten uit dus. "Doordat iedereen meedoet, ontstaan er talloze ideeën. Vervolgens zijn we ook heel pragmatisch ingesteld. Op een gegeven moment staat er altijd wel iemand op die roept dat de schoorsteen moet roken. Dan zie je dat iedereen bereid is tot het smeden van coalities, tot op regeringsniveau aan toe. De gouden formule", aldus Pleij.
Spieghelkerk
De Spieghelavonden vinden plaats in de Spieghelkerk aan de 's-Gravelandseweg 34 in Bussum. De Spieghelkerk wordt beschouwd als een van de mooiste kerken van Nederland en heeft de status van rijksmonument. De kerk werd gebouwd in 1924 in de stijl van de Amsterdamse School, met als architect Theo Rueter.
De Stichting Vrienden van de Spieghelkerk is opgericht in 2010 om dit gebouw, door het organiseren van de meest uiteenlopende activiteiten naast haar oorspronkelijke functie, een zo breed mogelijke betekenis voor de hele (Bussumse) gemeenschap te geven. De avonden starten om 20.00 uur en kaarten zijn verkrijgbaar in de voorverkoop bij onder meer Boekhandel Los en de Openbare Bibliotheek en op de avond zelf in de Spieghelkerk. De avonden beginnen om 20.00 uur. Op 30 oktober wordt een extra Spieghelavond gehouden. Het gaat om een schrijversavond waarop schrijver Rudolf Geel en dorpsdichter Gaston Bannier aanwezig zijn. Op deze avond wordt de winnaar bekendgemaakt van de verhalenwedstrijd die werd georganiseerd door de 100-jarige bibliotheek Naarden-Bussum. Uiteraard is er ook weer muziek, dit keer van Trio C tot de derde.