'Nederland heeft behoefte aan een collectieve bestemming'
NAARDEN - Filosoof en 'Denker des Vaderlands' René Gude houdt 22 maart de Comeniuslezing. Hij vindt dat Nederland na decennia van individualisme moet focussen op collectiviteit. "Individualisme is een zeer minimale strategie om een maatschappij te vormen."
door Lisa van Dorp
In zijn huis aan het IJ vertelt Gude, donkerbruine ogen achter een karakteristieke bril, vol enthousiasme over zijn vak. "Filosofie is de moeder aller wetenschappen en is bezig aan een comeback." Daar draagt hij zijn steentje aan bij, met optredens in DWDD, boeken en interviews. Filosoferen doet hij graag: als hij halverwege zijn argumentatie vindt dat het toch niet helemaal klopt, formuleert hij zijn punt gewoon opnieuw. Gude is 57, maar heeft niet lang meer te leven. Hij verloor in 2011 een been aan botkanker en is ongeneeslijk ziek.
Wat doet een denker des vaderlands?
"Ik ben de ambassadeur van de Nederlandse filosofie, zoals de 'Dichter des Vaderlands' dat voor literatuur is. Als filosoof bied ik een diagnose van de tijd waarin we leven, een actueel perspectief op de samenleving."
Hoe luidt de diagnose van deze tijd?
"Mensen hebben twee basisbegeerten. Bij de groep horen en iets bijzonders zijn, boven de massa uitsteken. We zijn als samenleving helemaal afgestapt van 'het erbij horen' en alleen maar bezig om te excelleren als individu. Met als gevolg dat we veel boze en depressieve mensen hebben. We negeren een fundamentele basisbehoefte."
Daar gaat de lezing over?
"De kerngedachte van de lezing is dat we onze samenleving te veel hebben ingericht op het individu. We zijn de optelsom van al die empowerde, zelfbewuste, competitieve eenlingen geworden. Na decennia burgertruttigheid en traditie was dat in de jaren 90 een verademing, maar inmiddels hebben we de grens bereikt. Onderling heerst onverschilligheid en overal is competitie: op school, op het werk, op de sportclub. Alles draait om scoren en rankings. Nederland heeft behoefte aan een collectieve bestemming, een collectieve visie."
Exit liberalisme? Hoe doe je dat?
"Door de middelen van de oude Grieken in te zetten: sport, religie, kunst en filosofie. Daarmee kun je zin geven aan bestaande collectieven, als gemeentes, bedrijven en gezinnen. Nu gebruiken we deze vaardigheden voor zelfverwerkelijking, maar we moeten ze inzetten als middelen voor collectiefvorming."
U bent ongeneeslijk ziek. Helpt filosofie daarmee om te gaan?
"Ik heb mazzel als ik er over twee jaar nog ben. Kijk, als je sterk individualistisch bezig bent, dan heb je een grotere kans op doodsangst. Collectieven zijn onsterfelijker, individuen sterven als ratten. Het idee dat mijn dood voor mijzelf niet zo erg is en dat het collectief waar ik deel van uitmaak gewoon blijft bestaan, geeft troost. De opgave is nu om meer afstand te nemen van het leven. Dat maakt het makkelijker om straks te gaan."