Bij de Keverdijk schoten jagers op een groep zwanen
Een grote groep zwanen schieten, mag dat? Dat is wat Inne van Zonneveld zich afvroeg toen ze jagers in de velden achter haar huis zag, dus stuurde ze de redactie een bericht. Eigenlijk wilde ze vooral twee dingen weten: wat zijn de geldende regels, en waar kan je eventuele misstanden melden? Wij zochten het uit.
Op dinsdagochtend zag Inne van Zonneveld rond het Honswijkerpad en de Keverdijk een aantal jagers die op een groep zwanen aan het schieten was. “Met het blote oog tel ik al minstens dertig dode dieren. De opgevlogen zwanen keerden steeds terug en werden dan alsnog geschoten,” zegt ze. “Van ganzen weet iedereen dat ze verjaagd worden, maar over zwanen weet ik niets.”
Let op: in het artikel staan enkele foto’s die als schokkend kunnen worden ervaren.
Zoals Van Zonneveld al zei, de meeste mensen zijn al wel bekend met het schieten van ganzen. De vogels richten veel schade aan waardoor de populatie onder controle wordt gehouden ter schadebestrijding. Ondanks de populatiecontrole werd er alleen al in Noord-Holland in 2019 voor bijna 5 miljoen euro schade aangericht door de grauwe gans. Maar ook bij andere diersoorten is dit het geval. Hazen, wilde eenden, houtduiven, kraaien en vossen zijn enkele van de dieren die onder het faunabeheer vallen. En dus ook de knobbelzwanen, die hier op de foto te zien zijn.
In de velden bij de Keverdijk zag de buurtbewoner dat er veel zwanen werden gedood.
Jacht of beheer?
Maar eerst bij het begin beginnen. Er is namelijk een verschil tussen jacht, schadebestrijding, overlastbestrijding en populatiebeheer. In Nederland mag je niet zomaar jagen. Daar zijn allerlei regels en wetten aan verbonden, zowel op landelijk als provinciaal niveau. Zoals de namen al weggeven, zit het verschil vooral in de reden oftewel het doel. De jacht is vooral het uitoefenen van het jachtrecht - het recht om te jagen op een stuk eigen land. Wat onder het jachtrecht valt is vrij beperkt. Er mag binnen het jachtrecht in Nederland op vijf soorten dieren gejaagd worden: fazant, haas, wilde eend, konijn en houtduif. Ook daar zijn nog allerlei voorwaarden aan verbonden, zo moet de populatie in balans worden gehouden. Alles buiten het jachtrecht om is vanwege schadebestrijding, overlastbestrijding of populatiebeheer.
Maar stel je ziet dus dat er op knobbelzwanen wordt geschoten. Deze vallen niet binnen het jachtrecht, en je vraagt je af wat de regels in dit geval zijn en of deze overtreden zijn. Waar begin je dan? Wij begonnen bij de Faunabeheereenheid Noord-Holland. Allereerst is het natuurlijk van belang om te bevestigen om welke diersoort het gaat. Zijn dit inderdaad knobbelzwanen, of gaat het om een andere soort? Patty Laan, directeur van de organisatie, wist te bevestigen dat het inderdaad knobbelzwanen zijn op de foto’s.
De Faunabeheereenheid is de ondersteunende organisatie die het faunabeleid van de provincie uitvoert. Eigenlijk zijn zij de organisatie die alle belangen van verschillende partijen overzien en overwegen: die van de dieren, bewoners, toeristen, ondernemers, jagers en natuurorganisaties. Op de website zijn alle ontwikkelingen van het faunabeheer in Noord-Holland te vinden, dus ook alle regels betreft het beheren en bestrijden van de diersoorten.
Twintig zwanen
“Het gebeurd wel eens dat we gebeld of gemaild worden met een vraag,” vertelt Laan. “Over het algemeen vragen omwonenden het ook aan de jagers zelf, die kunnen ook goed uitleggen wat ze aan het doen zijn. Je merkt vooral dat mensen tegen vragen aanlopen op plekken waar stad en land dicht bij elkaar liggen.” Wanneer Faunabeheer vragen krijgt over de regels, kunnen zij mensen doorverwijzen naar hun website. Daar zijn allerlei documenten te vinden waar alle regels en ontheffingen in omschreven zijn. Patty Laan verwijst naar de twee belangrijkste voor iemand die vragen heeft in dit geval: het Faunabeheerplan Algemene Soorten en de nieuwsbrieven.
In het (uitgebreide) faunabeheerplan staat per diersoort omschreven of er op gejaagd mag worden; of er vrijstellingen zijn voor schadebestrijding, overlastbestrijding of populatiebeheer; wat daar dan de voorwaarden aan zijn; en algemene informatie over het diersoort en de populatie. Zo ook van de knobbelzwaan. Wanneer er sprake is van (dreigende) schade aan grasland, graszaad, graan, maïs, en groenten, dan mogen de dieren verjaagd worden met ‘ondersteunend doden met geweer’. “Per actie mogen niet meer dan vier dieren per ingezet geweer door maximaal vijf geweerdragers,” staat er in het document te lezen. Oftewel, wanneer er vijf jagers zijn, mogen er maximaal twintig zwanen worden geschoten.
Op de foto’s zijn meer dan twintig dode dieren te zien. Betekent dit dat de regels zijn overtreden? Niet per se, vertelt Laan. “Als de groep terugkeert is er sprake van een nieuwe actie. Afschot is bedoeld als verjaagmiddel. Komen ze terug, dan mag je weer een nieuwe actie uitvoeren.” Daar lijkt in deze situatie sprake van te zijn, want getuige Inne van Zonneveld vertelt dat de jagers steeds een poosje wachtten, en wanneer de groep zwanen terugkeerde, deze weer geschoten werden. Maar of het hier wel of niet om een overtreding gaat, is nog onbekend. Daar verwijst Laan naar de Omgevingsdienst voor. “Voor het draagvlak is het belangrijk dat de uitvoering volgens het beleid is. Wanneer er een overtreding is, of er een overtreding wordt vermoed, dan is het een zaak van de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord.”
Tekst gaat verder onder de foto.
Op de foto zijn meer dan twintig dode dieren te zien. Dat betekent echter niet meteen dat de regels overtreden zijn.
De handhaver
Door naar de volgende stap dus: de Omgevingsdienst. Zij houden toezicht op en handhaven de regels van het faunabeheerplan. Zijn hier de regels goed gevolgd? Dat kan de Omgevingsdienst nog niet beoordelen, daar moet eerst verder onderzoek naar gedaan worden. De handhaver heeft toegang tot allerlei gegevens. Jagers moeten zich melden wanneer zij op pad gaan voor bestrijding of beheer, en moeten ook het afschot (aantal geschoten dieren) melden. Wel weet de woordvoerder, Tom Jonker, te bevestigen dat bij terugkeer een nieuwe actie wordt gestart. “De letterlijke tekst uit de provinciale verordening luidt: ‘Als de te verjagen dieren zijn verdreven, wordt een verjaagactie geacht te zijn beëindigd en vangt een nieuwe verjaagactie aan’. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of in dit geval aan de voorwaarden van de provinciale vrijstelling is voldaan.”
We weten inmiddels wat de geldende regels zijn, waar je die kan vinden en waar je een melding kan doen als je het vermoeden hebt dat er een overtreding plaatsvond. Maar een andere belangrijke vraag is nog onbeantwoord: waarom is het doden van de zwanen überhaupt nodig? Arnoud Meijering van de Jagersvereniging Noord-Holland weet meer over waarom de jagers ter plaatse waren in dit specifieke geval en wilde daar graag meer over vertellen.
De Jagersvereniging is een belangenbehartigingsorganisatie voor jagers en wildbeheereenheden in het land. De organisatie vertegenwoordigd de belangen van de jagers en geeft voor een groot deel uitvoering aan het faunabeheer.
Schade
De reden dat de zwanen geschoten worden, is omdat ze veel schade veroorzaken, vertelt Meijering. “De grauwe ganzen hebben natuurlijk vaak de aandacht, maar zwanen zijn vier keer zo groot en veroorzaken dus ook veel meer schade. Het schieten gebeurd niet voor niets, het is echt een probleem. Daarom staan ze in Noord-Holland ook op de vrijstellingslijst.”
In 2019 werd er voor bijna 11.000 euro aan schade getaxeerd aan alle gewassen in Noord-Holland door de knobbelzwaan. In het faunabeheerplan is te lezen dat het doel maximaal 15.000 euro aan gewasschade per jaar is. De cijfers van 2020 zijn nog niet bekend. Ten opzicht van voorgaande jaren is de schade in 2019 echter flink gedaald. In 2015 was de getaxeerde schade namelijk nog meer dan twee keer zo veel, bijna 25.000 euro.
Rustgebied
Waarom er in dit geval zoveel zwanen werden gedood, weet Meijering ook te vertellen. “Ik heb rondgebeld om te vragen wat de situatie precies is,” vertelt hij. “Het gebied tussen Weesp en Naarden is een overwinteringsgebied voor ganzen. Dat betekent dat daar tot 1 april niet gejaagd mag worden.”
Volwassen knobbelzwanen leven vaak in paren, in de buurt waar ze hun nest gebouwd hebben. Als de broedvogels zich ergens in een gebied hebben gevestigd, blijven ze daar hun hele leven en ze zijn daar ook erg territoriaal. Omdat het hier om slechts een paar zwanen gaat, vormen deze geen probleem voor de gewasschade. De vogels die op de foto’s te zien zijn, zijn hoogstwaarschijnlijk zwanen die nog niet broeden. Deze zwerven rond en kunnen grote groepen vormen, met name in deze periode van het jaar.
Omdat het gebied tussen Weesp en Naarden tot 1 april met rust gelaten werd, heeft de groep niet-broedende zwanen hier zich uit kunnen breiden. “Ze zijn een hele tijd met rust gelaten, maar nu moeten ze verjaagd worden om gewasschade te voorkomen. Juist omdat er zo lang niets gedaan is, zijn ze niet schuw. Wanneer er dan ingegrepen moet worden, is dat erg draconisch. Ze zijn nogal hardnekkig en blijven terugkeren naar dat weiland. Dan zie je dus dat er een relatief groot aantal geschoten wordt.”
Overweging
Volgens Meijering zou het dus beter zijn als er met regelmaat dieren verjaagd kunnen worden, omdat de dieren dan van nature schigtig worden en mensen (of hulpmiddelen zoals vlaggen) gaan associëren met gevaar. “In dit geval zit je dus met een dubbele afweging: er is een rustgebied voor de ganzen die ongestoord moeten kunnen overwinteren, en de grote groep zwanen die schade aan kan richten. Dat is eigenlijk het conflict specifiek in dit gebied. Daardoor krijg je ook zo’n plaatje als dit. En dat is heel vervelend om te zien, zeker als je niet weet hoe het zit.”
Het afschot van knobbelzwanen verschilt sterk per jaar. De meest recente cijfers zijn van 2019, uit het jaarverslag is op te maken dat er toen bijna 1.400 zwanen werden gedood. Over het algemeen is het grootste gedeelte van het afschot vanwege (voorkomen van) gewasschade, een klein gedeelte vanwege de vliegveiligheid bij vliegvelden. “Afschot vindt vooral plaats van subadulten die in grote groepen schade veroorzaken, schade die territoriale paren nauwelijks veroorzaken,” staat er in het faunabeheerplan te lezen. “Op kwetsbare gewassen is verjaging met zowel een akoestisch als een visueel middel verplicht voordat verjaging met ondersteunend afschot mag plaatsvinden.”
Of de uitvoering in deze situatie volgens het beleid was, is nog niet af te leiden uit de foto’s en het verhaal van de omwonende. Daar moet de Omgevingsdienst nog verder onderzoek naar doen.