Hoe vierde men vroeger in Bussum
de kerstdagen?
Nol Verhagen en Margreet de Broekert van de Historische King Bussum doken de archieven in om antwoord te krijgen op de vraag: wat deden we vroeger met kerst? De conclusie: Kerstmis is een tijd van inkeer en bezinning, maar ook van blijdschap en ontspanning. En van consumptie.
BUSSUM Hoe vroeger in Gooise Meren kerstmis werd gevierd, is terug te vinden in de kolommen (en de advertenties) van de Bussumsche Courant. Zo staan in 1906 onder meer de volgende aanbiedingen in de krant.’
De firma Wansink & Co aan de Brinklaan 72 in Bussum verkocht ‘voor den werkenden stand’ varkenskoppen, kinnebaksham en gezouten ribbetjes. De afdeeling Kruidenierswaren van de Vereeniging Walden, Havenstraat 34 Bussum, had gruttemeel in het assortiment, gereinigde krenten ‘zonder steenen’ en bakolie ‘niet vermengd met Lijnolie’. Kantoorboekhandel Firma R. Los bood voor het nieuwe jaar Grootboeken, Journalen, Winkelboeken, Agenda’s en scheurkalenders aan.
Kerstbomen waren begin deze eeuw nog iets bijzonders: de R.K. Werklieden-Vereeniging Sint Joseph stelt ‘de boom’ op Eerste Kerstdag de gehele dag ten toon voor het publiek. Ook 13 jaar later, in 1919, was ‘de boom’ nog een bezienswaardigheid. Maar toen moest er, in bioscoop Novum, wel voor worden betaald.
Met Kerstmis 1914 was het oorlog, althans in de ons omringende landen. Nederland, en ook Bussum, was overspoeld door Belgische vluchtelingen. Je zou verwachten dat er een kerstviering voor die vluchtelingen werd georganiseerd, maar als dat al het geval was, dan is dat niet in de Bussumsche Courant terug te vinden. Wel zocht men in die dagen onderdak bij particulieren voor enkele vluchtelingen ‘uit den hoogeren stand’. Een jaar later, in 1915, verzorgde de Bussumse sneldichter Jens Clinge Doorenbos een berijmde kerstwens voor de gemobiliseerde Nederlandse soldaten, een smartlap van zes coupletten, met daarin onder andere: ‘Vrede op Aarde’ klinkt het lied, dat is ook Hollands wensch: Ter wille van die Vrede juist, lig jij nu aan de grens.
In de jaren dertig publiceerde de Bussumsche Courant elk jaar een ‘kerst-special’. Die van 1931 is bewaard gebleven in het archief van de Historische Kring Bussum. Dit kerstnummer bevat naast advertenties van bijvoorbeeld ’t Ultraphoonhuis aan de Vlietlaan 70, verhalen over Koning Herodes, de Herders, de Kous van Santa Claus en een artikel over het maken van kerstversieringen. Verder vinden we een fotopuzzel ‘Kent gij Bussum?’ en een artikel ‘Wat geven wij als geschenkjes?’ Dat laatste geeft een aardig inkijkje in de maatschappelijke verhoudingen van die tijd. Zo geve men aan oudere dames ‘een mooi gehandwerkt kussen, een paar zelf bewerkte slaapkamerslofjes of een beddekruik van rubber.’ Jongere dames krijgen ‘een stukje fijne lingerie van zijde of een fluwelen bolero’tje.’
Kinderen verrast men met ‘speelgoed dat nog iets aan de verbeelding overlaat, bijvoorbeeld een doos waarin geknipte poppenkleertjes zitten, die het kind echter nog zelve naaien moet.’ Wie dienstpersoneel bedanken wil ‘ga met zichzelf ernstig te rade of een geschenk in nature gewenschter is dan een geschenk onder couvert.’ In het eerste geval is een schort toch eigenlijk wel passé, maar een lap degelijke stof voor een keurig japonnetje kan nog wel, evenals ‘een warme peignoir, of, als het meisje verloofd is, iets in de huishouding.’
Veel Nederlanders hadden tot zeker de eerste helft van de vorige eeuw familie in wat toen nog Nederlands Indië heette. Men hield vooral door middel van brieven contact met elkaar. Zo had het Naardense gezin De Gooijer een tante die op Oost Java missiezuster was van de Orde van Het Arme Kindje Jezus.
In december 1934 deden zij voor haar een luchtpostbrief op de bus. Er was zo veel kerstpost met bestemming Indië dat de KLM een extra vlucht naar Batavia inzette. Het Uiver toestel PH-AJU heeft Indië nooit bereikt. Het verongelukte op 20 december van dat jaar tijdens hevig noodweer in de Syrische woestijn. Geen van de zeven inzittenden overleefde de crash. Via omwegen bereikte een deel van de 350 kg. post toch de geadresseerden. Ook de brief aan de Eerwaarde Zuster werd alsnog bezorgd. In Muiderberg is nog het grafmonument te vinden van Wim Beekman, de gezagvoerder op deze ongelukkige vlucht.
Een wel heel opmerkelijke kerstviering vond plaats in 1943: de ‘Frauenschaft’ van de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) organiseerde een bijeenkomst in Concordia, in samenwerking met onder meer een soldatenorkest en de Hitlerjugend. Voor de jeugd werd het sprookje Roodkapje en de Wolf opgevoerd – de ironie daarvan zal de Frauenschaft destijds wel zijn ontgaan. Fakkeldragers van de Hitlerjugend ontstaken de kaarsen van de kerstboom. De voorstelling ‘vond grooten bijval bij het publiek in de tot de laatste plaats bezette zaal’.
Een jaar later, op 24 december 1944, noteerde de Bussumse huisschilder Piet Bierman in zijn dagboek: Vandaag weer eens een vooroorlogs maal, een lekker stukje vlees bij het eten. Dat doet een mens nog eens goed, als je een paar maanden geen stukje vlees hebt geproefd. En op 25 december: Vandaag weer goed gegeten, een bordje konijnensoep voor en pudding met bessensap na. Waarna de brave, diepgelovige Bierman op 26 december vervolgt met: God is toch wel goed voor ons. Zaterdag een paar maal aardappels en ’s avonds een stukje vlees. Soms vraag ik mij wel eens af, waar heb ik dat wel allemaal aan verdiend. Een goed gebed doet veel en God heeft mijn gebeden in de kerstnacht verhoord.
Het is 1970. De tijden zijn veranderd, maar er zijn nog steeds mensen die Kerstmis niet thuis kunnen of willen vieren. Een aantal particulieren neemt het initiatief tot een Kerst-Inn. Van 24 december 20.00 uur tot 27 december 22.00 uur is iedereen welkom in Berkenheuvel, gelegen aan de Nieuwe ’s-Gravelandseweg. Gedurende al die tijd is er een gastgezin aanwezig. Maar liefst 200 vrijwilligers zijn nodig om de gasten te ontvangen. Er worden spelletjes gedaan, maar je mag ook tv-kijken of gewoon gezellig samenzijn. En ‘mocht er behoefte zijn aan een intiem gesprek: de gastheer en gastvrouw weten u te helpen.’ Berkenheuvel was voorheen een tehuis van de paters Kruisheren en stond op dat moment te koop. De Kerst-Inn was een groot succes en werd nog enkele jaren in de villa gehouden.
Bronnen: Archief Historische Kring Bussum, Archief Gooi&Vecht Historisch, Gooiland50plusser.nl, Avicrash.nl, Beeld van Bussum.
