Nieuw boek over Bensdorp komt met verrassende ontdekkingen
De fabriek van Bensdorp stond op een prominente plek in het dorp en was zowel geliefd als gehaat. Hans Jonker schreef er samen met nazaat Bim Bensdorp een nieuw boek over.
BUSSUM Wat was de rol van Bensdorp in de oorlog? Wat gebeurde er in het labyrint van het keldercomplex? Wat is de reden dat het predicaat 'Koninklijk' werd geweigerd? En hoe zat het met kinderarbeid? Dorpshistoricus Hans Jonker en erfgenaam Bim Bensdorp zochten het uit en deden vele onthullingen in het boek 'Bensdorp, Bussum, Bovenaan! waarvan komende zaterdag het eerste exemplaar wordt overhandigd in boekhandel Los.
Jonker speurde in oude archieven naar papieren en foto's die meer konden vertellen over de geschiedenis van het cacao- en chocoladebedrijf Bensdorp, dat gedurende een lange periode, van 1840 tot 2002, zo'n enorm belangrijke rol speelde. Gestart in Amsterdam en sinds 1884 in Bussum. De fabriek groeide uit tot een enorm concern met wereldwijde bekendheid. Tegenwoordig staat alleen nog het Bros-gebouw overeind. Het is bijna niet voor te stellen hoe het was toen hier de schoorsteen nog rookte.
Jonker laat de foto's zien waarop we de werknemers zien die boven dampende stalen potten aan het roeren zijn. Vieze schorten, roetvegen op de wangen. "Er kwamen veel wagons en later ook vrachtwagens met cacaobonen waarop de fabriek draaide. De cacaolucht was erg kenmerkend en tot in de wijde omgeving te ruiken. Maar ook typerend waren de lawaaiige machines waar men in ploegendienst mee werkte. En de vloeren waren spiegelglad, want cacao is echt een vettig product."
De opmerkelijkste ontdekking vond Jonker zelf een foto waarop te zien zijn hoe jongens van een jaar of 12 meedraaiden. "Dat was kinderarbeid en men vond dat toen nog normaal. Ze werkten keihard in de lawaaierige hallen. Ook is er een tijd geweest dat de 'meisjes van Bensdorp' dagelijks onder begeleiding met een wagon naar de fabriek werden gebracht. Daar konden ze de chocolade inpakken."
Bensdorp & Co (dat laatste staat voor de familie Van Veen-Slaghek) blijkt wel altijd een zeer geliefde werkgever te zijn geweest. "Er was veel gemopper, maar het motto was wel: 'Kom niet aan de firma'. Alle werknemers waren heel loyaal naar de familie Bensdorp. Ze werden bijvoorbeeld ook altijd genoemd in het gebed van de werknemers, hebben we begrepen. De katholieke familie Bensdorp had ook een enorm aanzien. Ze betaalden goed, zelfs bij ziekte, en er was een pensioenvoorziening. Ze hadden voor het personeel een voetbalelftal, een toneelclub en feestavonden." In het boek staat ook een feestlied uit 1895 afgedrukt dat werd gezongen bij bijzondere gelegenheden. In het lied 'Bensdorp is het best' werd het bedrijf geprezen en de concurrentie zwart gemaakt.
Bensdorp was een vooruitstrevend bedrijf en besloot al in 1901 internationaal te gaan. "In de Eerste Wereldoorlog blijkt dat Bensdorp zich inliet met het illegaal vervoeren van cacaobonen. Zo bleek er een geheime Bensdorpfabriek bij Nijmegen te zijn vanwaar richting Duitsland werd gesmokkeld. Dit ging tegen het uitvoerverbod in van het neutrale Nederland. Er is zelfs een dubbele boekhouding gevonden. Een speciale enquêtecommissie heeft zich zelfs gebogen over de rol van Bensdorp en kwam tot de conclusie dat het bedrijf zich 'roekeloos' had gedragen. Vermoedelijk is dit de reden waarom het predicaat 'Koninklijk' is geweigerd toen het 100 jaar bestond. Overigens bleek nu dat de familie geen idee had van deze geschiedenis."
In de Tweede Wereldoorlog blijkt dat Bensdorp alles heeft gedaan om Bussum door de oorlog te helpen. Er werden gaarkeukens ingericht voor kinderen en ouderen. Er staan foto's in het boek van hoe ze in de rij staan te wachten. In het enorme keldercomplex werd ook van alles ondernomen. Zo konden de aardappels van de gemeente worden bewaard in de kelders. Er werden wellicht zelfs onderduikers verstopt, maar ook een varken werd gehouden voor de slacht.
Het milieu leed in Bussum erg onder de fabriek. Boze villabewoners schreven af en aan naar de gemeente om hun zorgen te uiten over de lucht. Daarom werd een enorme schoorsteen van 60 meter hoog gebouwd. Bensdorp deed zeker haar best, maar als de dampen neersloegen bleek er geen houden aan en hielp eigenlijk niets. Zelfs niet de investering van de hele jaarwinst.
Tot slot wordt in het boek nog ingegaan op de beroemde Bros-reep. Dit product zou helemaal geen originele uitvinding van Bensdorp zijn. "In Engeland was de reep al op de markt onder de noemer Aero-reep. Het verhaal doet de ronde dat Bensdorp was vergeten het patent aan te vragen. Wel leuk is dat we een foto hebben gevonden van de vacuümkamers waarin de lucht uit de Bros-reep wordt getrokken.
Al met al hebben vijf generaties Bensdorp de fabriek in handen gehad. Oud-directeur Lou Bensdorp overhandigt zaterdag het eerste exemplaar van 'Bensdorp, Bussum, Bovenaan'! aan wethouder Miriam van Meerten.
De levensloop van het concern gedurende 160 jaar beschreven