De familie Veffer.
De familie Veffer. Foto: Familie Veffer

Op onverwachte momenten geeft Jonas wekenlang het bevel 'Wegwezen!'

Algemeen

BUSSUM - Jonas en Sara Veffer en hun zes kinderen zitten in 1942 ondergedoken bij Gerrit en Tjitske Makkinje aan de Vaartweg 26 in Bussum. Er breken donkere tijden aan. Langzaam ontstaat er een dagelijkse routine in de onderduikkamer. In de kamer is een twijfelaar waar vier mensen in slapen, vier slapen op dekens op de grond. ’s Ochtends wast men zich in een klein teiltje, als toilet dient een emmer achter een geïmproviseerd scherm. Om de tijd door te komen verzint Jonas allerlei dingen: bordspellen, raadsels, puzzeltjes, handarbeid en elke dag ochtendgymnastiek om iets van beweging te krijgen.

De gordijnen aan het zijraam hebben een smalle spleet waar altijd om beurten één van de kinderen voor staat om de straat in de gaten te houden, maar ook om een straaltje zonneschijn op te vangen. Annie Makkinje, schoolvriendin van Rachel (Shelly) Veffer, helpt de onvermijdelijke verveling te verdrijven door uit alle bibliotheken in de regio boeken mee te brengen: voor de jongens spannende cowboyboeken, voor Shelly gezellige meisjesromans.

Grote schoonmaak

Als het kouder begint te worden, is er een klein kacheltje dat enigszins warmte geeft (er werd ook op gekookt), maar het produceert vooral veel rook, waardoor het bijna constant erg benauwd is. Eén keer per maand houdt Annie grote schoonmaak: dan gaan de ramen wijd open, de dekens en de kleden worden uitgeklopt terwijl ze luidkeels zingt. De familie ligt dan op de grond, zodat de buren ze niet zien. Ongemakkelijk, maar ze genieten van de frisse lucht.

Onzichtbare draaideur

Al gauw zijn er berichten dat de Duitsers huizen binnenvallen op zoek naar Joden en Jonas bedenkt een plan dat hun levens tot twee keer toe zou redden. In de hoek van de kamer is een wandkast, onder de trap die naar de zolder voert, en daarin maakt hij een muurtje dat eigenlijk een onzichtbare draaideur is. Om daar met acht man in te komen wordt geoefend, zodat iedereen precies weet wat te doen: de matras op het bed omdraaien (zodat niet gevoeld kon worden dat hij warm was), alle spullen opruimen en op strakke volgorde op je plek in de kast gaan zitten, hurken of staan. Op onverwachte momenten geeft Jonas wekenlang het bevel Wegwezen!, net zolang tot het binnen twee minuten lukt. Dat dit niet overbodig is, blijkt als er daadwerkelijk (tot twee keer toe) een inval komt, waarbij op alle deuren en vloeren wordt geklopt, maar ze niet ontdekt worden. Zenuwslopende momenten.

Vlooienplaag

In de warme zomer van 1943 heerst er in het hele land door gebrek aan schoonmaakmiddelen een vlooienplaag en in de kamer is het dan ook bijna niet uit te houden. De winters zijn steenkoud en langzaam begint het voedsel ook steeds schaarser te worden. Alle levensmiddelen en brandstof worden met valse bonkaarten geregeld door de lokale ondergrondse, waarvan Tante Fifi (de schuilnaam van Lenie van Weering uit Naarden) de contactpersoon is. Zij is het ook die voor een arts zorgt als Sara door alle spanningen een zenuwinzinking krijgt en ze brengt Shelly naar een bevriende tandarts als ze ernstige kiespijn heeft. Ze is hun steun en toeverlaat.

Vertrekken

Eind november 1944 wordt een Duitse munitietrein door de Britten gebombardeerd. De schade is enorm en er ligt nog veel niet-ontplofte munitie in de wijde omgeving. Om die te ontmantelen wordt de hele buurt geëvacueerd: de Veffers blijven als enigen achter in de verlaten wijk. Ze voelen dat ze niet langer op het adres aan de Vaartweg kunnen blijven, ook omdat de spanningen met Tjitske Makkinje, die haar angst bijna niet meer de baas is, erg oplopen. Ze moeten vertrekken, maar waar naartoe?

Bronnen:
Hidden for 1000 days, Sara Veffer & Ray Sonin, interviews met Max en Rachel Veffer. Foto's: particulier bezit families Veffer, Makkinje en Van Weering

Uit de krant